Zorza polarna to jedno z najbardziej spektakularnych zjawisk naturalnych na Ziemi. Ten charakterystyczny taniec kolorów na nocnym niebie fascynuje ludzi od wieków, będąc inspiracją dla wielu mitów, legend i badań naukowych.
Chociaż zorze polarne są typowo kojarzone z regionami takimi jak Skandynawia, Alaska, czy Antarktyda, pod pewnymi warunkami można je zaobserwować znacznie bliżej równika, w tym także w Polsce. Jak często zjawisko to pojawia się, jakie warunki muszą być spełnione, aby je podziwiać, oraz jak zmiany klimatyczne mogą wpływać na jego występowanie.
Jakie informacje znajdziemy w publikacji?
Czym jest zorza polarna?
Zorza polarna, znana także pod nazwą aurora borealis (na półkuli północnej) i aurora australis (na półkuli południowej), jest zjawiskiem optycznym charakteryzującym się naturalnym występowaniem kolorowych świateł na nocnym niebie. Ten niesamowity spektakl barw jest wynikiem zderzeń między elektrycznie naładowanymi cząstkami wiatru słonecznego a gazami w ziemskiej atmosferze – głównie tlenem i azotem.
Zjawisko to ma miejsce w wyższych warstwach atmosfery (na wysokości od 80 do około 640 kilometrów nad powierzchnią Ziemi). Kolory i formy zorzy polarnej zależą od rodzaju gazów atmosferycznych, z którymi zderzają się cząstki słoneczne, oraz od wysokości, na której to zderzenie ma miejsce. Najczęściej obserwuje się zielone łuki i pasy, ale zorza może przybierać również barwy czerwone, fioletowe, niebieskie, a nawet różowe.
Historia obserwacji zorzy polarnej nad Polską
Chociaż zorze polarne są zjawiskiem częściej obserwowanym w regionach położonych bliżej biegunów, historyczne zapiski i relacje wskazują na jej występowanie także nad Polską. W średniowiecznych kronikach historycznych znaleźć można opisy „ogień na niebie”, czy „taniec świateł”, które mogą być wczesnymi relacjami obserwacji zorzy polarnej.
W szczególności znaczący wzrost aktywności zorzy polarnej nad Polską notowano podczas maksimów cyklu słonecznego, kiedy to aktywność słoneczna i związane z nią wyrzuty masy koronalnej są na wyższym poziomie, co zwiększa szanse na wystąpienie zorzy na niższych szerokościach geograficznych.
Warunki potrzebne do zaobserwowania zorzy polarnej nad Polską
By zorza polarna mogła być widoczna nad Polską, muszą zajść odpowiednie warunki.
- Niezbędna jest silna aktywność słoneczna, która generuje większą liczbę naładowanych cząstek docierających do ziemskiej atmosfery.
- Warunki atmosferyczne muszą być sprzyjające – bezchmurne niebo i minimalne zanieczyszczenie świetlne są szczególnie ważne dla widoczności zorzy.
- Kolejnym istotnym czynnikiem jest tzw. indeks KP, który określa aktywność geomagnetyczną Ziemi. Wartości KP w skali od 0 do 9, gdzie wartości 5 i wyżej wskazują na silne burze geomagnetyczne, zwiększają szansę obserwacji zorzy nawet w takich krajach jak Polska.
Powinno również zainteresować …
Statystyki i częstotliwość występowania zorzy nad Polską
Zorza polarna widoczna w Polsce jest zjawiskiem rzadkim, ale nie niespotykanym. Największe szanse na jej obserwację występują w trakcie maksimum słonecznego, czyli okresu w 11-letnim cyklu słonecznym, kiedy to aktywność słoneczna osiąga swoje apogeum. W tym okresie liczba zorzy obserwowanych na niższych szerokościach geograficznych, w tym nad Polską, może wzrosnąć.
Analiza danych historycznych i współczesnych obserwacji sugeruje, że mieszkańcy Polski mieli okazję obserwować zorze polarne kilkukrotnie w ciągu ostatnich dekad – zwłaszcza w okresach silnej aktywności słonecznej.
Najsłynniejsze obserwacje zorzy polarnej w Polsce
Choć zorza polarna nad Polską jest zjawiskiem rzadkim, istnieje kilka dobrze udokumentowanych przypadków takich obserwacji. Jednym z najbardziej znaczących i zapamiętanych był spektakl świetlny, który miał miejsce w 1989 roku, kiedy to mieszkańcy północnych regionów Polski mogli podziwiać zielone i czerwone pasy na nocnym niebie. Podobne zjawisko zostało zaobserwowane również w 2003 roku oraz, choć w mniejszym stopniu, podczas burz geomagnetycznych w latach 2011 i 2015.
W ostatnim tygodniu marca mieliśmy okazję podziwiać to zjawisko również z terenów naszego kraju. Widoczna zorza była efektem geomagnetycznej burzy na powierzchni Słońca, której poziom oszacowano na G4 (najsilniejsza w skali to burza G5).
Potężne koronalne wyrzuty masy są zjawiskiem dość powszechnym, a w tym przypadku do tak silnego rozbłysku doszło na przełomie 22 i 23 marca 2024. Powstała burza geomagnetyczna spowodowała bardzo duże możliwości obserwacji zorzy polarnej na terenie praktycznie całej Polski – aż do 25 marca.
Powinno również zainteresować …
Jak i gdzie obserwować zorzę polarną w Polsce?
Obserwacja zorzy polarnej nad Polską wymaga przygotowania i cierpliwości. Poniżej prezentujemy kilka wskazówek, jak zwiększyć szanse na zaobserwowanie tego zjawiska.
- Monitoruj aktywność słoneczną i geomagnetyczną – regularnie sprawdzaj prognozy aktywności słonecznej oraz indeksy geomagnetyczne, takie jak index KP. Istnieją strony internetowe i aplikacje mobilne oferujące bieżące informacje na ten temat.
- Znajdź mocno zaciemnione miejsce – aby zorza była dobrze widoczna, potrzebujesz ciemnego nieba, z dala od świateł miejskich. Obszary wiejskie, parki narodowe lub inne miejsca oddalone od miast są najlepszym wyborem.
- Wybierz odpowiedni czas – największe szanse na obserwację zorzy są późnym wieczorem lub wczesnym rankiem, szczególnie podczas jasnych, bezchmurnych nocy.
- Cierpliwość i determinacja – pamiętaj, że obserwacja zorzy polarnej nad Polską może wymagać wielu prób. Nie zniechęcaj się, jeśli nie uda Ci się zaobserwować zorzy za pierwszym razem.
Zorza polarna a zmiany klimatyczne
Chociaż bezpośredni wpływ zmian klimatycznych na zorzę polarną jest trudny do jednoznacznego określenia, istnieją badania sugerujące, że zmiany w ziemskiej atmosferze mogą wpływać na sposób, w jaki jest ona widoczna i jak często pojawia się na niższych szerokościach geograficznych – np. zwiększenie ilości dwutlenku węgla w atmosferze może wpływać na rozpraszanie światła w wyższych warstwach atmosfery, potencjalnie wpływając na intensywność i częstotliwość występowania tego zjawiska.
