Rozbłyski promieniowania gamma (GRB) należą do powszechnych zjawisk odległego Wszechświata, które jednak ze względu na trudności obserwacyjne (rozbłyski tego typu trwają zazwyczaj poniżej sekundy, a najskuteczniejszą metodą rejestrowania jest obserwacja poświaty, czyli echa) zawsze są wielkim wydarzeniem dla świata nauki. Najczęściej tego typu fale powstają w wyniku zderzenia dwóch gwiazd, z czego jedna należy do grupy gwiazd neutronowych. Szacuje się, że w ciągu zaledwie sekundy emituje ono tyle energii, co Słońce podczas całego swojego cyklu życiowego.
W sierpniu 2022 radioteleskopy ALMA zarejestrowały rozbłysk gamma, który otrzymał roboczą nazwę GRB211106A (wybuch został skatalogowany już 9 listopada 2021 przez ESA (skrót od ang. European Space Agency’s) przy wykorzystaniu obserwatorium specjalizującym się w badaniu emitowanych we Wszechświecie fal promieniowania rentgenowskiego i gamma). Według szacunkowych danych emisja fali promieniowania nastąpiła od 6.3 do 9.1 miliarda lat temu, natomiast galaktyka, w której nastąpiło zderzenie gwiazd, jest oddalona od naszego Układu Słonecznego o 20 miliardów lat świetlnych. Obserwacji tej dokonano wykorzystując rozdzielczość interferometru ALMA w falach milimetrowych (pierwszy taki przypadek). Dotychczas był to najpotężniejszy zarejestrowany rozbłysk promieniowania gamma.
To również powinno zainteresować …
Po kilku miesiącach naukowcy zarejestrowali potężną emisję fal promieniowania, która miała miejsce 9 października. Pierwotnie robocza nazwa tego zjawiska brzmiała Swift J1913.1+1946, a początkowo sądzono, że zaobserwowano wybuch emitujący promieniowanie rentgenowskie. Po dokładniejszej analizie wykazano jednak obecność rozbłysków gamma, w efekcie czego nastąpiła korekta nazwy wybuchu – na GRB221009A. Ponadto obliczenia wskazały, że emisja nastąpiła w rekordowo bliskiej odległości od Ziemi – „zaledwie” 2.4 miliarda lat świetlnych. Z reguły tak potężnie wybuchu oddalone są znacznie bardziej od Układu Słonecznego (z reguły przynajmniej 10-20 razy), jednak postęp technologiczny i wykorzystywanie radioteleskopu z rozdzielczością fal milimetrowych spowodują, że zjawiska te będą coraz częściej wychwytywane i rozpoznawalne.
Pierwotne dane wskazują, że wybuch GRB221009A emitował energię równą 18 TeV. Obecnie analizą rozbłysku zajmuje się m.in. chińskie obserwatorium LHAASO (skrót od ang. Large High Altitude Air Shower Observatory). Potwierdzenie zebranych danych spowoduje, że to zarejestrowane promieniowanie gamma (prawdopodobny potężny wybuch odległej supernowej) będzie zdecydowanie najpotężniejszym dotychczas dostrzeżonym.
Źródłem promieniowania gamma mogą być również wybuchy supernowej lub też hipernowej jako końcowego stadium życia bardzo masywnej gwiazdy, znajdującej się w oddalonej od Ziemi o wiele miliardów lat galaktyki.
Źródła publikacji:
(1) nauka.tvp.pl / „Radioteleskopy ALMA dostrzegły potężny rozbłysk promieniowania gamma”
(2) space.com / „Astronomers catch a super-energetic collision of dead stars”
